(19 november 2017 – update 190206) De vier gemeenten van de Stadsregio Turnhout (België) willen geen nieuwe supermarkten meer en bestaande voedselretailers mogen nog maar beperkt uitbreiden. Zo willen ze de lokale detailhandel stimuleren, een beleid dat wordt gesteund door de provincie Antwerpen.
(door Rob Bleijerveld)
Turnhout [1] en andere kleinere Vlaamse steden kampen al geruime tijd met een oplopende leegstand en dalend winkelbezoek in de winkelkern en met een extreme groei van winkelconcentraties in de periferie. In 2015 zei schepen (wethouder) voor lokale economie, Luc Hermans, dat de gemeente Turnhout die tendens wilde afremmen met ¨alle middelen¨, zoals vergunningenbeleid en juridische procedures [2]. Hij wilde inzetten op een kernversterkend beleid met maatregelen als het herafbakenen en verkleinen van het kernwinkelgebied, de verplichting om gelijkvloerse winkelfuncties te behouden voor een aaneensluitend winkelbeeld, en het mogelijk maken van omvorming van leegstaande winkelpanden tot woningen buiten het kernwinkelgebied, Op die manier creëerde Turnhout schaarste in tijden van overaanbod van winkelpanden.
Onderzoek detailhandel
Begin dit jaar lieten de provincie Antwerpen en de stadsregio Turnhout (gemeentes Oud-Turnhout, Turnhout, Vosselaar en Beerse) een studie [3] uitvoeren naar de situatie van de detailhandel in de vier gemeenten. Het resultaat – getiteld ´Visienota Detailhandel voor de stadsregio Turnhout´ – werd in maart gepresenteerd. Geconcludeerd werd onder meer dat de detailhandel snel evolueert en dat de sector zowel onderhevig is aan nieuwe trends en als ook de gevolgen ondervindt van een vooral aanbodgericht beleid uit de voorbije decennia. Een belangrijk neveneffect is een zichtbaar groeiende leegstand, vooral in de handelskernen.
Toekomstgericht beleid
De Stadsregio Turnhout wil daar wat tegen doen en kiest daarom voor een ¨toekomstgericht detailhandelsbeleid¨. Men wil de stadsregio meer uitstraling geven als aantrekkelijke winkelregio, waarbij de vier gemeenten elkaar moeten gaan versterken op basis van een ¨geïntegreerd beleid¨ uitgaande van een combinatie van stimuleren en sturen en van ruimtelijk-economische afspraken. Er zijn twee hoofddoelstellingen geformuleerd, namelijk om als stadsregio te evolueren van interne concurrentie naar complementariteit en om nieuwe handelaars aan te trekken naar de kernen [3].
Supermarkten-stop
De bevinding uit de studie dat ongeveer 80% van het levensmiddelenaanbod in handen is van supermarkten was voor de vier gemeentebesturen voldoende reden om de komst van nieuwe winkels tegen te gaan. ¨We viseren geen enkele keten, maar wel het totale aanbod”, aldus de Turnhoutse burgemeester Eric Vos [4].Schedules of commitments and lists of Article II exemptions
Op dit moment telt de Stadsregio Turnhout 25 grootwinkelbedrijven en daar komt er nog eentje bij, namelijk een vestiging van Albert Heijn waarvoor al een vergunning is verleend. Maar om de winkelkernen in de verschillende gemeenten te versterken en om de lokale (detail)handel aan te moedigen, is besloten om met onmiddelijke ingang geen vergunningen meer te verlenen voor de vestiging van nieuwe of de uitbreiding van al aanwezige grootwinkelbedrijven. Gedurende 4 maanden kunnen de bedrijven nog kernversterkend beleidaanspraak maken op een overgangsmaatregel die de uitbreiding van bestaande winkels met maximaal 399 vierkante meter toestaat [5].
Beleid in werking
Het inperken van het aantal supermarkten is het eerst zichtbare element uit het detailhandelsplan dat de vier gemeenten samen hebben opgemaakt [4]. De opzet is om de bestaande winkelkernen te versterken, om grensoverschrijdende winkelarme zones vast te leggen en om gebieden te bepalen waar grote winkels mogelijk zijn. De lokale besturen houden er overigens rekening mee dat supermarktketens via een beroep op een hoger bestuurlijk niveau alsnog een vergunning zullen proberen te verkrijgen. Maar Vos is er zeker van dat de provincie geen spelbreker zal zijn, want de studie is samen met het provinciebestuur uitgevoerd en ook daar wordt ingezet op een kernversterkend beleid.
Andere sectoren volgen
De maatregelen uit dit kernversterkend beleid hebben betrekking op de levensmiddelenbranche. Volgens burgemeester Vos volgen in een later stadium ook maatregelen voor andere sectoren vanuit de optiek dat de winkelcentra in de vier gemeenten elkaar moeten aanvullen en versterken, niet beconcurreren [4].
WTO?
Het is afwachten of supermarktconcerns bij een eventuel beroep aanspraak zullen kunnen maken op bepalingen van de Wereldhandelsorganisatie (dienstenakkoord GATS). Op het eerste gezicht lijkt het beleid van de stadsregio namelijk strijdig met de WTO-regels die overheden verbieden om te ´discrimineren´ tussen verschillende aanbieders van diensten (lees: levensmiddelenaanbod) waar het gaat om lokale bestemmingsplannen en ruimtelijke ordening [6].
Update 1 december
Ook de Nederlandse gemeente Zaandam wil de vestiging van supermarkten aan banden leggen. Maar omdat de huidige Detailhandelsvisie geen wettelijke status heeft in de bestemmingsplannen wil Zaanstad dat veranderen.
Aldi en AH trekken zich echter van die visie en gemaakte afspraken niet veel aan, aldus het Zaanse nieuwsblad De Orkaan. Advocaten van Lidl, DEKA, Van der Gragt en Kleingouw (Heiligeweg-locatie Krommenie) hebben bezwaren ingediend tegen de plannen van Zaanstad. Ze vinden dat de plannen strijdig zijn met de wet. Meer hierover in: ¨Detailhandelsvisie Zaanstad onder vuur,¨ De Orkaan, 21 november 2017.
Update 5 december
HLN van vandaag meldde dat Lidl bij de Raad van State een stedenbouwkundige vergunning wil afdwingen voor een nieuwe winkel aan de Antwerpsesteenweg in de gemeente Lier (ten ZO van Antwerpen). Die plannen worden voorlopig nog gedwarsboomd door de stad (kernversterkend beleid dat grootschalige detailhandel strikt reglementeert en beperkt binnen bepaalde gebieden) en door krakers (die één van de te slopen panden nog niet verlaten hebben). Meer hierover in ¨Keten wil nieuwe vestiging aan Antwerpsesteenweg bouwen, maar stad en krakers blokkeren Lidl,¨ HLN, 5 december 2017. Zie ook: ¨Goedgekeurde beleidsvisie detailhandel,¨ Lier, september 2014.
Update 14 december (2)
Het gemeentebestuur van Uden zegt verrast te zijn door een verzoek van Aldi om twee nieuwe supermarkten te bouwen. Er was geen rekening gehouden met het feit dat de definitie ¨detailhandel¨ in het vestigingsbeleid ook de bouw van supermarkten toe laat. De gemeente Uden gaat daarom haar beleid beter borgen door het aanscherpen van de bestemmingsplannen, zodat ¨een planologisch-juridische basis¨ ontstaat om het supermarktaanbod in Uden beter te reguleren. Zie: ¨Uden wil meer grip op vestiging supermarkten; plannen aangescherpt,¨ Brabant Dagblad, 11 december 2017.
En het gemeentebestuur van Deventer wijst de komst van de eerste Nederlandse vestiging van het Duitse Kaufland (onderdeel van Lidl&Schwarz Gruppe) in combinatie met de vestiging van de Duitse bouwmarkt/woonwinkel Poco af. De gemeente is namelijk bang dat de vestiging van beide giganten een negatief effect heeft op de lokale detailhandel. Zie: ¨Deventer wijst Duitse winkelreuzen de deur,¨ DeStentor, 13 december 2017.
Update 18 december
Desgevraagd door Distrifood ontkent woordvoerder Münzing van Lidl & Schwarz dat er ooit contact is geweest met de gemeente Deventer en dat er een aanvraag voor een bouwvergunning zou zijn ingediend. Zie: ¨Kaufland heeft geen plannen in Nederland,¨ Distrifood, 18 december 2017.
Meer lezen:
– ¨Vrij baan voor Britse supers door schrappen van lokale noodzakelijkheidstoets,¨ Supermacht, 20 december 2006.
– ¨Open brief: ´Gemeenteraden bij grote projecten boterzacht´,¨ Supermacht, 26 maart 2007.
– ¨Onderzoek naar ‘ruimtelijke monopolievorming’ van supermarkten,¨ Supermacht, 5 april 2010.
– ¨UNIZO vindt kernversterkend beleid meer dan nodig,¨ Made in Vlaams Brabant, 8 januari 2015.
– ¨Mode Unie over cijfers leegstand: Kernversterkend beleid meer dan nodig,¨ Visienota Detailhandel voor de stadsregio TurnhoutModeunie, 9 januari 2015 (Weblink niet meer actief). Zie nu: ¨UNIZO over cijfers leegstand: Kernversterkend beleid meer dan nodig,¨ UNIZO be, 8 januari 2015.
– ¨Primeur in de provincie: Eén visie detailhandel voor Stadsregio Turnhout,¨ Caluwe, 21 maart 2017.
– ¨Stadsregio Turnhout gaat samen voor kernversterkend beleid,¨ Beerse, 27 maart 2017.
– ¨Beleidsnota stadsregionale detailhandel,¨ Turnhout, 2017.
Noten:
[1] Turnhout is de hoofdstad van de Belgische provincie Antwerpen.
[2] ¨ ´Zo pakken wij de leegloop in onze kernwinkelgebieden aan´,¨ Retailupdate, 26 mei 2015 (Weblink niet meer actief. Was: http://nl.retailupdate.be/zo-pakken-wij-de-leegloop-in-onze-kernwinkelgebieden-aan/ Artikel aanwezig in Supermacht-archief)..
[3] ¨Visienota Detailhandel voor de stadsregio Turnhout,¨ Provincie Antwerpen, 21 maart 2017.
[4] ¨26 supermarkten, da’s wel genoeg,¨ HLN, 16 november 2017.
[5] Eric Vos, burgemeester van Turnhout: ¨Met de maatregel vullen we het kernversterkend beleid van de provincie concreet in. De studie waarop we de maatregel baseren, kwam er overigens ook op initiatief van het provinciebestuur.¨ (bron: ¨Supermarkten aan de ketting in regio Turnhout,¨ Retaildetail, 16 november 2017.
[6] Zie bijvoorbeeld: ¨Schedules of commitments and lists of Article II exemptions,¨ WTO, ¨How GATS can jeopardize essential services as well as democratic processes¨ Citizen’s Network on Essential Services, juli 2003 en ¨GATS and local communities: what do local decision makers need to know about GATS?,¨ GATSWatch, 2003 (deze laatste weblink is niet meer actief)
Bronnen:
– ¨Visienota Detailhandel voor de stadsregio Turnhout,¨ Provincie Antwerpen, 21 maart 2017.
– ¨ ´Zo pakken wij de leegloop in onze kernwinkelgebieden aan´,¨ Retailupdate, 26 mei 2015 (Weblink niet meer actief. Was: http://nl.retailupdate.be/zo-pakken-wij-de-leegloop-in-onze-kernwinkelgebieden-aan/ Artikel aanwezig in Supermacht-archief).
– ¨Stadsregio Turnhout bant nieuwe supermarkten,¨ Made in Kempen, 16 november 2017.
– ¨26 supermarkten, da’s wel genoeg,¨ HLN, 16 november 2017.
(verkorte weblink: https://www.supermacht.nl/?p=7343)