(4 november 2015) Zembla Internationaal zond onlangs de documentaire ¨Cargill: eten met een bijsmaak¨ uit. Franse journalisten onderzochten meldingen van zware milieuvervuiling, vernietiging van bossen, bedreiging en verdrijving van boeren en indianen door of namens de Amerikaanse multinational Cargill, ´s werelds grootste producent en handelaar in voedselgrondstoffen. De Cargill-leiding hield de journalisten maandenlang aan het lijntje, maar stemde vlak voor de voltooiing van de documentaire toe in een interview. Om vervolgens de zware kritiek met mooi klinkende, maar weinig zeggende commentaren af te doen.
(door Rob Bleijerveld)
Cargill produceert en verhandelt bijna alle ingrediënten die worden gebruikt bij de bereiding van het voedsel dat we eten. Of het nu gaat om het graan waarvan het brood is gemaakt of om de vetten voor de margarine, de glocose in de jam of de ingrediënten voor babymelk en kattenbrokken, overal heeft het miljardenbedrijf de hand in.
Cargill [1] deelde de wereld eenvoudigweg in in verschillende grondstof-bevoorradingszones om zo hogere rendementen te behalen. Brazilië werd soja- en suikerleverancier, uit Frankrijk komt de zonnebloemolie, Ivoorkust zorgt voor cacao voor chocolade en Indonesië levert de palmolie dat tegenwoordig in bijna alle levensmiddelen is verwerkt.
Deze massale landbouwproductie heeft echter een schaduwkant: volgens critici zijn er grote gevaren aan verbonden voor mens en milieu. Zembla Internationaal liet dit onderzoeken.
De Braziliaanse sojavloek
In de Braziliaanse provincies Mato Grosso en Pará worden enorme oppervlaktes bosareaal gerooid en verbrand om plaats te maken voor uitgestrekte sojaplantages. De opbrengst is bedoeld voor de export naar Azië en Europa: olie als biobrandstof en meel als goedkoop veevoer.
Vóór de komst van Cargill was de landbouw in de regio Santarém (deelstaat Pará) gevarieerd en verbouwden de vaak kleine boeren cassave, pepers en bonen. De Amerikaanse transnational zorgde er voor dat veel boeren hun grond verkochten aan grootgrondbezitters, waarna de meesten naar de stad trokken. Het aantal banen nam enorm af met het toenemen van de omvang van de monocultuur.
Een van de weinige boeren die bleef doorgaan is J. da Silva. Zijn cassavevelden liggen nu ingeklemd tussen grote sojaplantages. Hij is benadeeld omdat hij geen rijst kan verbouwen door een ziekte die mee is gekomen met de sojateelt. Toch is hij beter af dan zijn voormalige collega´s die nu zonder inkomsten in de stad wonen. Het geld dat ze kregen voor hun land was te weinig om elders te investeren en in de stad is te weinig werk.
Geweld en bedreigingen
Volgens gemeenteraadslid en voormalig vakbondsbestuurder in Santarém, Maria Ivete Bastos [2], werd een groot aantal boeren ook bedreigd door sommige grootgrondbezitters. Ze werden gedwongen hun grond te verkopen of zijn er zonder vergoeding van afgegooid. Ze sprak zelfs over moorden en in brand gestoken huizen. ¨Voor ons in Amazonia is soja het gewas van de dood, niet van het leven,¨ aldus Bastos. Ze wees erop dat het belang van soja drastisch is toegenomen alleen maar omdat Cargill – in samenwerking met grootgrondbezitters – de grootschalige productie en handel ervan faciliteerde.
Bastos wordt al jaren beschermd door gewapende beveiligers omdat men haar met de dood heeft bedreigd en omdat is geprobeerd haar te verdrijven.
Spreekverbod
Een van de grondbezitters meldde dat er een onderlinge ´afspraak´ is om vooral niet met de pers te praten omdat dat de belangen van Brazilië zou schaden. De enige die wel praat, is grootgrondbezitter en voormalig burgemeester J. Lira Maia die 600-700 hectare (soja, maïs, vee) bezit. Naar eigen zeggen speelde hij een belangrijke rol voor het binnenhalen van Cargill in de regio. In 2004 werd onder zijn politieke bewind 80.000 hectare beplant met soja. Hij deed de kritiek van kleine boeren die zich door de sojateelt benadeeeld voelen af als ¨sentimentele en ideologische argumenten¨ Ofwel: ¨Zij willen niet dat Amazonia zich ontwikkelt. Zij denken dat ontwikkeling gelijk staat aan vernietiging,¨ aldus Maia.
De haven die Cargill liet aanleggen in Santarém is belangrijk voor de afvoer van de soja via de Amazone-rivier. Maar de overslag zorgt voor veel luchtvervuiling (stofwolken) en gezondheidsklachten. Ondanks protesten van de lokale bevolking en ondanks het feit dat de haven illegaal is aangelegd, gaat het sojatransport gewoon door. Het vonnis van een rechter is dat Cargill alsnog een milieueffectrapportage moet laten doen. Maar de procesgang daarover wordt eindeloos getraineerd en vertraagd door advokaten van het bedrijf. Volgens officier van justitie E. Pontes hield de multinational bij de havenaanleg op geen enkele manier rekening met degenen die hier werkten en woonden.
Megastallen Arkansas (VS)
De journalisten onderzoeken ook meldingen van milieuschade door een immense varkensfokkerij (C&H Farms) midden in een natuurgebied. De megastal huisvest 6500 varkens waarvan Cargill de eigenaar is, terwijl de gebouwen eigendom zijn van plaatselijke fokkers. Het stinkt enorm rondom de stallen en bij het meertje waar de varkensmest in wordt gedumpt. Een deel van die mest wordt zonder bewerking vooraf door boeren over hun akkers uitgestrooid. Het gevolg is een toenemende vervuiling van het brongebied van de Buffalo-rivier met nitraat- en fosfaatverbindingen. Geoloog J. van Brahana deed op eigen houtje kleurstofonderzoek naar stroomprofielen en toonde aan dat de varkensmest overal in het park het oppervlakte- en grondwater kan verontreinigen. Nitraten kunnen het zuurstoftransport in het lichaam verstoren hetgeen vooral voor zuigelingen en ouderen gevaarlijk kan zijn.
Gesjoemel
Volgens een van de boeren in het gebied, S. Dye, is er gesjoemeld met documenten waarin toestemming zou zijn gegeven voor het uitrijden van mest op boerenland. Hij tekende nooit zo´n document maar kwam er toevallig achter een onbekende dat deed uit zijn naam. Dit overkwam ook twee andere boeren. De journalisten gingen verhaal halen bij ADEQ, de Arkansas milieuinstantie die vergunning voor de megastal verleende, maar die weigerde te reageren op de beschuldigingen.
Loze beloften
In 2004 beloofde Cargill over te schakelen op een duurzamere sojateeltwijze. Tien jaar later, tijdens de Klimaattop in New York City (september 2014), beweerde Cargill topman D. McLennan dat Cargill al 10 jaar tegen ontbossing in Brazilië vecht. Het bedrijf zou in de week van de Top zelfs hebben besloten om ¨door te gaan met het nemen van vrijwilige en concrete maatregelen om bossen en onze landbouwaanvoerketens wereldwijd te beschermen.¨
Het illegaal verbranden en rooien van bosgebied is bij wet weliswaar verboden maar het gebeurt nog steeds met de bedoeling het sojaareaal uit te breiden. Dit werd in de documentaire bevestigd door een van de sojatelers.
Leugens
Uit een vertrouwelijk rapport waar de Franse journalisten hun hand op legden bleek dat Cargill in die tien jaar gewoon soja bleef afnemen van tenminste tien voor ontbossing beboete boeren. Bij navraag daarover ontkende een andere CEO tijdens een bijeenkomst in Brasilia echter dat Cargill soja koopt of kocht van veroordeelde boeren. Nadat de journalist hem confronteerde met gegevens uit het rapoport stopte hij het interview op abrupte wijze….
Inheemse bevolking
De opmars van de sojateelt heeft ook de natuurlijke leefomgeving van de oorspronkelijke bewoners, zoals de Maraïwatsède indianen, verwoest. Ondanks dat zij door de overheid zijn verplicht om in een reservaat te wonen, claimen sojatelers zelfs die grond voor de uitbreiding van hun plantages. Opperhoofd D. Paridzané gaf aan dat Cargill voor de rechter noet worden gesleept omdat het bedrijf hen geen enkele compensatie heeft betaald voor alle geroofde grond en vernietigde bossen, maar ondertussen al heel lang profiteert van de sojaopbrengsten.
Gewijzigde PR strategie
Maandenlang probeerden de journalisten Cargill te houden aan een gedane belofte om hen een plantage en een fabriek te laten bezoeken. Tevergeefs. De woordvoerder gaf tenslotte aan dat het bedrijf niet mee wilde werken aan een reportage die het bedrijf negatief belicht.
Maar dan, vlak voor de uitzending van deze documentaire, nodigt Cargill de journalisten tóch uit voor een interview via videostream [3]. De vice-president van Cargill M. Fernandez verontschuldigde zich ten eerste dat het zo lang heeft geduurd maar verzekerde de journalisten ervan dat het bedrijf transparant en behulpzaam wil zijn.
Ongeloofwaardig
Met betrekking tot de megastal in Arkansas ontkende Fernandez dat die illegaal zou zijn. Als de overheid alsnog met meldingen zou komen over milieuverontreinigingen en aanpassingen zou eisen, dan is dat geen probleem. Tenslotte moeten de eigenaren van de gebouwen daarvoor opdraaien en niet Cargill. Hij weigerde verantwoording te nemen voor het feit dat er vóór de bouw geen vergunning is aangevraagd.
Bij de bouw van de haven in Santarém – die ook illegaal zou zijn geweest volgens critici – was alles van te voren in orde, aldus Fernandez. Toen er echter in de stad ¨veel lawaai werd gemaakt¨ (lees: protesten) ging de overheid twijfelen en zei ze dat er een fout zou zijn gemaakt bij de vergunningenaanvraag. Maar alles is ondertussen geregeld aldus de topman, omdat Cargill in overleg met de autoriteiten de nodige aanpassingen zou hebben gepleegd naar aanleiding van een gerechtelijk vonnis.
Fernandez benadrukt: ¨We are responsive, we want to do the right thing, and we are doing the right thing. When mistakes happen, we fix them¨. De omwonenden denken daar anders over: de rechter dwong Cargill weliswaar tot het alsnog uitvoeren van een milieueffectrapportage, maar de luchtvervuiling blijft gewoon door gaan.
Nieuw mantra
Over het rapport waaruit zou blijken dat Cargill soja kocht van boeren die bossen vernielden, zei Fernandez dat toen hen berichten bereikten van ¨werknemers die zich niet hielden aan de bedrijfsprotocollen¨ dat die toen meteen zijn ontslagen. Hij bied het bewuste rapport in te kijken. ¨Nogmaals onze inzet is om het juiste te doen,¨ aldus het nieuwe PR-mantra van de topman.
Noten:
[1] Cargill is de grootste producent en handelaar van voedselproducten ter wereld. De jaaromzet (121 miljard euro) is het dubbele van die van CocaCola en McDonalds samen! Het bedrijf is actief in 67 landen en heeft 153.000 werknemers in dienst.
[2] ¨A Amazónia e a polémica expansão do cultivo da soja,¨ BBC, 15 mei 2008.
[3] Dit lijkt veel op de gewijzigde PR-strategie zoals bij Monsanto eerder dit jaar. Zie passages met interview met woordvoerder M. Buckingham in
¨De Monsanto methode,¨ Zembla, 4 maart 2015.
Bronnen:
– Video ¨Cargill: eten met een bijsmaak,¨ Vara´s Zembla, 28 oktober 2015. De film duurt ruim 34 minuten en is nog te zien via deze link.
– Text ¨Cargill: eten met een bijsmaak,¨ VARA´s Zembla 28 oktober 2015.
Meer lezen:
– ¨Duistere macht van voedingswereld opent de poort,¨ Volkskrant, 19 juni 2006.
– ¨April 17: Activists block Cargill in Belgium,¨ ASEED Europe, 18 april 2008.
– ¨Venezuela Expropriates Cargill Rice Plant that Evaded Price Controls,¨ Venzuela Analysis, 5 maart 2009.
– ¨Failures And Unanswered Questions At The RSPO,¨ Understory/Rainforest Action Network, 11 november 2010.
– ¨Kritiek op NL´se NGO´s binnen ´Verantwoorde Soja´-verband, en op het Initiatief Duurzame Handel,¨ Supermacht, 5 februari 2011.
– ¨Chicken From China,¨ FoodandWaterWatch, 12 mei 2011.
– ¨Cargill Exposed: A Trail Of Human Rights Abuses,¨ Rainforest Action Network, 31 augustus 2011.
– ¨Stanford Organics Study A “Fraud” – Linked to Cargill & Tobacco Money,¨ CorpWatch Blog, 13 september 2012.
– ¨Journalist goes undercover at Cargill plant,¨ Meat & Poultry, 22 april 2013.
– ¨Your Supermarket is Selling Rainforest Destruction! Get the Facts On Palm Oil and the US Snack Food Industry,¨ Understory/Rainforest Action Network, 16 mei 2013.
– ¨Cargill Flouts Law to Secretly Build Land Bank in Colombia,¨ CorpWatch Blog, 13 juli 2013.
– ¨Indonesia’s Palm Oil Industry Rife With Human-Rights Abuses,¨ Business Week, 18 juli 2013.
– ¨Petition ´An Cargill, Kinder gehören nicht auf Plantagen!´,¨ Rettet den Regenwald, 6 augustus 2013.
– ¨‘Nederland blijft een belangrijk land voor Cargill’,¨ Foodholland, 19 augustus 2014.
– ¨La Confédération paysanne occupies Cargill headquarters in France,¨ La Vía Campesina, 29 september 2014.
– ¨DG AGRI contacts with Grain and Food Industry regarding agricultural issues in the Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) negotiations,¨ AsktheEU, 2 oktober 2014.
– ¨Cargill, Severe deforestation, labour rights violations at Indonesian palm oil suppliers,¨ Facing Finance, 2014.
– ¨US multinationals could sue EU governments through CETA,¨ EurActiv, 20 november 2014.
– ¨Cargill en Mondelēz International werken samen voor duurzame cacao,¨ VMT, 20 februari 2015.
– ¨´Fairtrade chocola is een pleister op een kapot systeem´,¨ IPS, 13 maart 2015
– ¨De cacaorevolutie verloopt niet zonder geschipper en manipulatie,¨ Financieele Dagblad, 13 april 2015.
– ¨RSPO en duurzame palmolie? Voortgaande ontbossing en mensenrechtenschendingen!,¨ Supermacht, 19 mei 2015.
– ¨Cargill partner in organisatie International Dairy Nutrition Symposium 2015,¨ WUR, 2 juni 2015.
– ¨Waarom we af moeten van de industriële landbouw (en waarom we beginnen met Cargill),¨ Groundcontrolcamp, 3 juli 2015.
– ¨Kritiek op overname varkensactiviteiten Cargill,¨ Boerderij, 3 augustus 2015.
– ¨Fighting Land Grabbing in Colombia,¨ Environmental Defender Law Center, september 2015.
– ¨Cargill,¨ SourceWatch, update 30 oktober 2015.
(verkorte weblink: https://www.supermacht.nl/?p=5404)