(3 maart 2014 – update 200104) Volgens een recent wetenschappelijk rapport kan het ‘ik kie
s bewust/gezonder-vinkje’ soms misleidend werken. Een beter systeem voor consumenten die willen nagaan of een bepaald product (on)gezonder is dan een ander, is het zogenaamde stoplichtenmodel. Beter inkopen leidt tot gezonder eten, zo is de gedachte.
(door Rob Bleijerveld)
Het ‘stoplichtensysteem’ werd een paar jaar geleden ingevoerd in de UK. De etiketten van supermarktproducten in dat land moeten aangeven in welke mate dat product suiker, vet, verzadigd vet, zout en calorieën bevat en hoeveel (hoog = rood; medium = oranje; laag = groen – hoeveelheid: in percentage of aantal). Tegelijkertijd werd toepassing van dit systeem in Europa afgewezen door Europese Commissie en Raad na sterke lobby door verenigde retailers en de voedselindustrie. Deze bedrijven waren bang dat ze minder winst zouden maken omdat de consument wellicht geen of veel minder ‘rode’ producten zou gaan kopen.
Vergelijkend onderzoek gezondheidslogo’s
Bij het vergelijkend onderzoek naar de werking van ‘stoplichtsysteem’ en ‘Vinkje-systeem’, lieten de Wageningse consumentenwetenschappers proefpersonen afwisselend gemerkte producten beoordelen. De consument bleek het stoplicht-systeem beter te begrijpen dan de in Nederland gebruikte labels. De testers konden ook van losse producten nauwkeurig inschatten hoe gezond ze zijn. Met een eye-tracking apparaat werd gekeken hoeveel mensen alleen keek naar de afzonderlijke producten danwel tegelijkertijd een vergelijkbaar voedingsmiddel bekeek. Dat bleek ongeveer fifty-fifty te zijn.
Het Vinkje blijkt niet te worden opgemerkt als de consument al een negatief beeld heeft van het product. En als het er niet op vermeld staat, blijkt het gemis nauwelijks op te vallen. De resultaten van dit onderzoek werden, publiceerden ze in het januari-nummer van het tijdschrift Appetite.(1).
Het Vinkje heeft afgedaan
Een (Nederlandse) ingrediëntentabel of Vinkje is vooral effectief wanneer soortgelijke producten worden vergeleken. Dat werd vorig jaar ook al aangetoond door onderzoeker Havermans aan de Universiteit van Maastricht. Deze stelde dat een Vinkje (blauw of groen) op een product alleen aangeeft dat het gezond is binnen de eigen categorie. Dus welke van verschillende soorten friet zijn minder ongezond. Maar een vinkje op friet betekent niet dat de categorie ‘friet’ gezond is! Hij signaleerde dat consumenten echter wel de neiging hebben om zo te denken… (2)
Naar zijn mening is het ‘Vinkje’ “misleidend, verwarrend voor de consument en onvolledig”. Havermans acht het “aantoonbaar onwerkzaam”. En hij denkt dat het als logo niet onafhankelijkheid is. Producenten moeten tenslotte betalen om het logo te mogen voeren. Huismerkcola light van Albert Heijn heeft een Vinkje (omdat AH betaalde) maar cola light van Coca Cola heeft dat niet (het bedrijf wilde niet betalen)… De consument kan nu – onterecht – denken dat de een daarom beter is dan de ander.
Uit een weer een ander onderzoek (3) blijkt dat het Vinkje wel effect heeft als consumenten onder tijdsdruk staan.
Aanstaande omslag?
De laatste tijd lijkt een heroverweging aanstaande doordat overheidbeleid steeds meer gericht is op het verminderen van gezondheidsrisiko’s, maar ook door recente voedselschandalen. De retailers lijken hun concurrentiestrijd op dit punt aan te passen waarbij ze de kosten voor controles en productverbetering – zoals gewoonlijk -zoveel mogelijk op de schouders leggen van fabrikanten en primaire producenten.
NVWA
Door de recente voedselschandalen (bijv. met verontreinigd en afgekeurd paardenvlees) startte de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit afgelopen najaar – zij het met “enige vertraging” – met een proef om sectoren waar levensmiddelen worden verkocht of verbruikt door te lichten volgens het zogenaamde stoplichtenmodel (4). Door middel van kleuren (rood, oranje, groen en wit) geeft de NVWA aan in hoeverre bedrijven de regelgeving naleven of dat geen informatie bekend is.
Op 27 januari 2014 antwoordde staatssecretaris EZ, Dijksma, aan de Tweede Kamer dat de NVWA dit voorjaar de resultaten bekend zal maken van haar onderzoek in de horeca-sector (5). Daarbij zal de NVWA meer nadruk leggen op de “beoordeling van etikettering en verplichting tot traceren door de bedrijven” en zal hij ook toezien op hoe winkelbedrijven en voedselproducenten omgaan met “voeding, voedselveiligheid en productveiligheid”. “Zodra de Gezondheidswet is aangepast wordt bij Algemeen Maatregel van Bestuur (AMvB) vastgelegd welke controlegegevens openbaar worden gemaakt,” aldus Dijksma.
Noten:
(1) “Inferring product healthfulness from nutrition labelling. The influence of reference points,” Appetite (E. van Herpen, S. Hieke, HC. van Trijp HC), januari 2014
(2) “Onderzoeker opent aanval op Vinkje,” Foodlog, 17 april 2013
Overigens: Het Vinkje staat op producten die een gezondere keuze zijn in het voedingsmiddelenaanbod. Het Vinkje met de groene cirkel staat op producten uit de Schijf van Vijf met minder verzadigd vet, suiker en zout. Een blauwe Vinkje staat op producten die niet de basis van onze dagelijkse voeding vormen (denk aan frisdranken, sauzen en snacks), maar wel in hun categorie minder verzadigd vet, toegevoegd suiker, energie en zout bevatten dan vergelijkbare producten. Het logo geeft dus, met goedkeuring van de EU, aan allerlei producten een voedingsclaim mee.
(3) “Front-of-pack nutrition labels. Their effect on attention and choices when consumers have varying goals and time constraints,” Appetite (E. van Herpen en HC. van Trijp), augustus 2011. Zie ook: ¨The Effect of Time Pressure on Consumer Choice Deferral,¨ R DHAR en S. M. NOWLIS, Journal of Consumer Research, Inc. • Vol. 25 • March 1999 (was: “Time pressure and consumer choice deferral,” Journal of Consumer Research (R. Dhar en SM. Nowlis), maart 1999).
(4) “NVWA start in najaar met pilot stoplichtenmodel,” Food-nutrition, 3 juli 2013. Was: http://www.food-nutrition.nl/nieuws/nvwa-start-in-najaar-met-pilot-stoplichtenmodel/. Zie nu: ¨NVWA start met pilot openbaarmaking voedselfraude,¨ F-facts, 3 juli 2013.
(5) “Lijst van vragen en antwoorden over het jaarverslag NVWA 2012 (33 835-3),” Tweede Kamer, 28 januari 2014.
Meer lezen:
– “Lobby voor ‘stoplicht’ op verpakking,” Distrifood, 11 maart 2010.
– “Food companies in massive lobby to block colour-coded warnings,” Independent, 15 juni 2010.
– “EU veegt ‘stoplichtsysteem’ van tafel,” Distrifood, 16 juni 2010.
– “Europe says no to traffic lights’Traffic light’ colours rejected by MEPs,” Which UK, 17 juni 2010 (oorspronkelijke link niet meer actief, zie nu hier).
– “Gezonde producten onvindbaar,” Telegraaf, 5 september 2011 (niet meer online te vinden).
– “Colour-coded cafeteria food guides healthy eating,” CBC, 20 januari 2012.
– “Color-Coded Food Helps Consumers Make Healthful Choices,” Scientific American, 7 augustus 2012.
– “Whole Foods Market trials color-coded labels to guide healthier choices (but animal products are off the menu),” Food Navigator, 12 oktober 2012.
– “Kracht van keurmerken,” LEI, 2012.
– “Food labelling: Consistent system ’to start next year’,” BBC, 24 oktober 2012.
– “Kamervragen over kindermarketing-rapport van foodwatch,” Foodwatch, 16 maart 2013.
– “‘Vinkje’ krijgt nationale en EU-erkenning,” Unilever, april 2013.
– “‘Het gezonde Vinkje misleidt en werkt niet’,” Trouw, 15 april 2013.
– “Europa: het Vinkje is voortaan hét voedselkeuzelogo,” Het Vinkje, 15 april 2013.
– “Het groene vinkje enige wettelijke logo voor gezonde voeding,” Retail Actueel, 16 april 2013 [oorspronkelijke weblink is niet meer actief: http://www.retailactueel.com/index.php/2013/04/16/het-groene-vinkje-enige-wettelijke-logo-voor-gezonde-voeding/].
– “‘Het Vinkje is misleidend en bevordert gezonde voeding niet’,” Innofood, 17 april 2013.
– “Food Standards Agency – Front-of-pack nutrition labelling,” Food Dep. Gov UK, 19 juni 2013.
– “Colour-coded food labelling to be rolled out across the UK,” Packaging News, 19 juni 2013.
– “‘Stoplichten’ op Britse voedingsetiketten,” Retail Detail, 20 juni 2013.
– “Nieuwe publiekscampagne voor het Vinkje,” Distrifood, 6 augustus 2013.
– “FoodWatch roept op tot protest bij Albert Heijn tegen diens ‘misleidende en verwarrende’ Puur&Eerlijk-keurmerk,” Supermacht, 17 augustus 2013.
-“Dossier Keurmerken” (laatste herziening 2013), FoodHolland.
– “KeurmerkenWijzer,” Milieucentraal, 2014.
– “To Make Healthier Choices, Color-Code Your Food (Green Means Go!),” NPR, 7 januari 2014.
– “Color-coded food labels lead to long-term healthier choices, study,” MNN, 13 januari 2014.
– “Beantwoording vragen naar aanleiding van het jaarverslag NVWA,” Rijksoverheid, 27 jan 2014.
– “NVWA start pilot openbaarmaken inspectiegegevens,” NVWA, 13 feb 2014. De oorspronkelijke weblink bestaat niet meer. Zie nu hier.
– “WUR-onderzoek: ‘Stoplicht-logo beter te begrijpen dan Vinkje’,” VMT, 28 februari 2014.
– “De Wetenschappelijke Commissie” en “Aanpassing van criteria” (Vindplaats hetvinkje.nl is per jan. 2020 ´uit de lucht´).
Bronnen:
– “Gezond eten dankzij stoplicht-logo,” Research (WUR) nr. 13 (p. 9), 27 februari 2014.
– “NVWA start in najaar met pilot stoplichtenmodel,” Food-nutrition, 3 juli 2013. Was: http://www.food-nutrition.nl/nieuws/nvwa-start-in-najaar-met-pilot-stoplichtenmodel/. Zie nu: ¨NVWA start met pilot openbaarmaking voedselfraude,¨ F-facts, 3 juli 2013.
– “Beantwoording vragen naar aanleiding van het jaarverslag NVWA,” Rijksoverheid, 27 jan 2014.
– “Onderzoeker opent aanval op Vinkje,” Foodlog, 17 april 2013.
(Verkorte weblink: https://www.supermacht.nl/?p=3459)