(4 september 2012) De reportage ‘Wie billig kann BIO sein’ van de ARD (3 sept.) laat zien dat er wel wat mis is met biologische producten die in de supermarkt worden verkocht. Bio blijkt niet perse duurzaam te zijn, of beter voor het dierenwelzijn en het kan negatieve gevolgen hebben voor lokale telers en boeren en voor ontwikkelingslanden en arme Europese regio’s.
(door Rob Bleijerveld)
Op maandag 3 september zond de Duitse tv (ARD) de reportage “Wie billig kann Bio sein? Öko-Check im Supermarkt” (Hoe goedkoop kan biologisch zijn; ecologische controle in de supermarkt”). Daarin wordt onderzocht hoe het staat met producten die als ‘biologisch’ worden verkocht door grote Duitse supermarkten (Aldi, Lidl, EDK, REWE). Hun producten worden vaak goedkoper aangeboden dan in de bio-speciaalzaken. Maar zijn ze wel zo duurzaam en goed voor dieren, mens en milieu als wordt gesuggereerd?
In Duitsland is bio erg in en gaven de Duitsers in 2011 6,6 miljard euro aan biologische levensmiddelen uit en de omzet stijgt ondertussen verder. Vooral ook omdat de supermarkten en discounters hebben ontdekt dat daaraan goed te verdienen valt. Zij bieden vele goedkope produkten aan met het label ‘ecologisch’. Maar goedkoop blijkt duurkoop. (Alleen is de vraag wie betaalt de rekening?)
Bacteries en schaalgrootte
Laboratoriumonderzoek wijst uit dat in biologische producten net zo vaak (antibiotica-) resistente bacteries voorkomen als in gangbare producten. Het gaat om zowel groente en fruit als om eieren en vlees. Deze bacteries kunnen gevaarlijk zijn voor mensen die extra gevoelig zijn voor infectie, bijvoorbeeld door een verzwakte afweer.
Verondersteld wordt dat dat komt omdat ziektekiemen zich heel gemakkelijk over de hele landbouwsector kunnen verspreiden en dat er weinig tegen te doen is. In de uitzending werd hier niet veel dieper op in gegaan. Andere bronnen geven echter aan dat een belangrijke oorzaak van deze besmetting kan liggen in de massale omvang van de biologische en gangbare bedrijfsvoering (ofwel de grootschalige monocultuur landbouw) [1].
Hoe dan ook, het motief van de supermarkten blijft natuurlijk de versterking van de eigen concurrentiepositie en het minimaliseren van onkosten/verhogen van de winst. Ondanks alle gevolgen die de productiewijze heeft, beweren de supers steeds weer dat de consument alleen maar uit is op het zo goedkoop mogelijk inkopen van voedsel… Maar uit de ARD-reportage blijkt juist dat een deel van de consumenten die bio kopen meer over hebben voor voedsel mits dat meer kwaliteit heeft en op verantwoorde wijze is geproduceerd.
Aardappels en grondwateruitputting
Een van de dingen die een aantal consumenten op straat werd voorgelegd, was dat een zak aardappels met Duits verpakkingsetiket in feite in Egypte is geproduceerd. Menigeen wees daarom die patatten bij nader inzien van de hand; ze willen juist producten die lokaal zijn ingekocht (bijvoorbeeld vanwege de voedselkilometers).
Volgens onderzoeker Arjen Hoekstra (professor Multidisciplinair Water Management aan de uiversiteit Twente) zorgt die aardappelproductie in Egypte er ondertussen voor dat de lokale fossiele grondwatervoorraden opraakt. En die voorraden kunnen niet meer worden aangevuld. De koper van aardappels uit de super helpt dus indirekt mee aan het definitief verbruiken van het Egyptische grondwater en met het toekomstig onleefbaar worden van de hele regio voor de huidige bewoners. Met (meer) armoede en honger als gevolg. Niet bepaald duurzaam dus [2].
En dat terwijl de aardappels van de lokale (Duitse) telers vooral op basis van regenwater groeien. Die telers kunnen echter een groot deel van hun oogst niet kwijt aan de Duitse supers omdat die alleen voor nòg goedkoper gaan. In feite dus voor goedkoop = duurkoop, zoals hierboven al aangeven. Terwijl hij aardappels voert aan koeien, vertelt een geïnterviewde teler dat hij en zijn collega’s elk jaar hopen dat ze een groot deel van hun oogst toch nog voor Pasen kunnen verkopen en niet achterblijven met grote hoeveelheden onverkoopbare piepers. De Duitse telers worden rond die tijd namelijk uit de markt geduwd en moeten jaarlijks vele tonnen dumpen (op de stort of als veevoer). Ze lijden daardoor grote verliezen.
Vlees en eieren: de dieren lijden nog steeds
Bij bezoeken aan varkensmesterijen, eierbatterijen en kippenfokkerijen bleek dat de dieren in kwestie weinig opschieten met het label ‘biologisch’ of ‘ecologisch’. Schijnende beelden van kleine varkenshokken met metalen tralies: veel te weinig leefruimte en geen daglicht; veel verwondingen en psychische schade. Kale uitloopgrond naast een bezochte stal is echter niet bereikbaar [3] voor de varkens omdat de fokker geen geld heeft voor voldoende personeel of voor benodigde verzorging van de beesten.
Ook hier speelt de inkoopmacht van de supers en de grote onmacht van de agrariërs een grote rol. Landbouwbioloog Clemens Arvay legt uit dat bio-boeren net als hun gangbare collega’s gevangen zitten in het heersende denkpatroon van lage productiekosten en maximale afzet en dat dit mede hun positie verzwakt.
Zo is er kwa dierenwelzijn in de varkensfokkerij dus nauwelijks verschil met de gangbare fokkerij. Dat geldt ook voor een aantal kippenfokkerijen en eierfabrieken. Ook daarvan zijn in de reportage zeer schrijnende beelden te zien: kippen die grotendeel kaal zijn en met veel wonden, stalen legstokken in de stal en nauwelijks uitloopruimte, half vergane kippenlijken op de bodem. In de fokkerijen worden evengoed de manlijke kuikens levend vernietigd.
Reacties
In de reportage is ook aandacht voor actievoerders in voormalig Oostduitsland waar nu veel van deze grootschalige bio-kippenfarms worden opgezet. Ze proberen met alle middelen de vestiging van nieuwe stallen tegen te gaan. En de geïnterviewde eigenaar van zo’n inmens complex – geconfronteerd met de beelden uit zijn eierfabriek – beweert ondertussen zonder enige schroom dat het er in zíjn bedrijf echt niet zo aan toe gaat….
De supers in kwestie (Lidl, Edeka, Rewe, Aldi) weigerden overigens om commentaar te leveren op de reportage en de aantijgingen aan hun adres.
De conclusie van het ARD-programma: de in de supermarkten aangeboden goedkope biologische producten zijn niet echt biologischen duurzaam.
Hoe het ook kan
De reportage laat zien hoe het ook kan: kippen en varkens die in een natuurlijke buitenomgeving leven en met voidoende ruimte om diereigendrag vertonen. En uiteindelijk ook met prijzen voor de producten die voor menigeen betaalbaar zijn. Het is niet nodig dat de boeren, telers en fokkers alleen maar voor lage onkosten gaan.
Jammer genoeg is er geen aandacht voor alternatieve manieren om groenten en fruit te produceren. Uitgaande van principes als gezonde grond, gezonde planten, gezonde voeding en korte aanbodketens is het beter te denken aan kleinschalige (en gemengde) bio- en bio-dyn-bedrijfsvoering, aan permacultuur en agro-ecologie. Het is hard nodig om de industriële landbouw vaarwel te zeggen en over te schakelen op verantwoorde teelt.
Herhaling zien?
Waarschijnlijk is de film hier nog te zien op het internet “Sendung Verpasst?” Of via de Duitse satellietzender Phoenix op 5 sepember om 18 uur en op 6 september om 17:15 uur.
Bron:
– “Exclusiv im Ersten: Wie billig kann Bio sein?“, film van Knud Vetten (ARD, 3 september). Deze reportage is tot stand gekomen mmv. het ARD-Magazin Fakt.
Noten:
[1] Beter zou zijn als gangbare en biologische bedrijven zouden omschakelen op agro-ecologische landbouw. Beter voor de grond (minder overbelasting), voor de arbeid (meer handen nodig), voor dier- en plantwelzij, vooe de consument (gezondere producten, evt. nauwere band met producent) en uiteindelijk ook voor de bedrijfsvoering (duurzamer en hogere opbrengsten). Meer hierover in hoofdstuk 6 van de brochure “Op weg naar voedselsoevereiniteit“.
[2] Zoals elders op supermacht al is beschreven speelt het verbruik van grondwater voor de productie van onze groenten en fruit ook een rol in Zuid-Europa.
Er is overigens ook geregeld sprake van enorme uitbuiting van migrantenarbeiders in Zuid-Spanje, Italië en buiten Europa.
[3]De wetgeving laat trouwens toe dat uitloopgrond ’tijdelijk’ is geblokkeerd zonder dat dat gevolgen heeft voor de etikettering van het vlees!.
(verkorte weblink: https://www.supermacht.nl/?p=525)
Hoe kan ik nu echt vertrouwen op eerlijke en gezonde producten? Is de natuurwinkel wel betrouwbaar?