(16 april 2011) In de Tweede Kamer wordt al een tijdje gepraat over duurzaamheid, bijvoorbeeld met betrekking tot voedsel. In 2009 kwam het toenmalige ministerie van LNV met de beleidsnota “Duurzaam Voedsel” en het Landbouw-Economisch Instituut (LEI) deed ondersteunend onderzoek. Het LEI legde bijvoorbeeld consumentenpanels de vraag voor of ze bij de aankoop van levensmiddelen al dan niet letten op fair trade- of EKO-keurmerken. Nadruk leggen op dit soort keurmerken staat in schril contrast met de harde realiteit. De overheid subsidieert namelijk zeer onduurzame productie- en distributieprocessen in het kader van “keten-verduurzamingsprogramma’s” door Nederlandse multinationals. Ook steunt dezelfde regering de ondernemersgerichte agenda van de Europese Commissie op gebied van handels- en investeringsakkoorden die wereldwijd voor veel ellende zorgt.
(door Rob Bleijerveld)
‘Duurzaam Voedsel’
In 2009 diende het ministerie van LNV een beleidsnota in, getiteld “Duurzaam Voedsel” [1]. Het benoemt drie “speerpunten”. De eerste is het stimuleren van duurzame innovaties in het Nederlandse agrofoodcomplex. De tweede is het Nederlandse consumenten in staat stellen en verleiden tot duurzame (en gezonde) voedselconsumptie. En de laatste is internationale agendering en beïnvloeding. Het doel is om Nederland binnen 15 jaar koploper te maken qua verduurzaming van de voedselproductie. De regering-Balkenende IV koos ervoor om op dit vlak “te stimuleren en te faciliteren in plaats van te reguleren en controleren”. Dit beleid wordt voortgezet en verder uitgewerkt door het kabinet-Rutte. Het thema is sinds 2009 een van de onderwerpen waar de Tweede Kamer zich mee bezig houdt [2]
In het kader van het People, Planet and Profit-principe krijgen grote ondernemingen van de regering ruimte en geld om het begrip ‘duurzaamheid’ grotendeels zelf in te vullen, met steun van een aantal maatschappelijke organisaties. Zo krijgt het Initiatief Duurzame Handel [3], waaraan zo’n 60 Nederlandse multinationals meedoen, de komende vijf jaar 100 miljoen euro subsidie als “stimulans om ketenverduurzaming over de grens te faciliteren” [4]. Twintig miljoen daarvan gaat naar “de verduurzaming van de soja- en de oliepalmketen” [5]. Verder wordt de mogelijkheid opengehouden om deze club de komende jaren nog meer te geven uit de pot voor ontwikkelingshulp [6].
Staatssecretaris Knapen van BUZA gaat er vanuit dat ook armen via duurzame handel kunnen profiteren van economische groei in hun land. Voorbeelden die hij noemde zijn palmolie, koffie en cacao, die steeds vaker met een duurzaamheidscertificaat worden verkocht. Hij was lovend over het Nederlandse initiatief van de Task Force Duurzame Palmolie dat in 2015 alle voor de Nederlandse markt bestemde palmolie duurzaam wil laten zijn. Hij ziet duurzame handel als belangrijk onderdeel van het ontwikkelingssamenwerkingbeleid en de subsidie moet leiden tot meer particuliere investeringen in de ontwikkelingslanden. “Het is mijn doel om duurzame handel naar een nog hoger plan te tillen”, aldus Knapen. [5]
Giftige soja
Toch is er veel kritiek van sociale bewegingen en andere maatschappelijke organisaties in Europa op de projecten van het Initiatief Duurzame Handel (IDH)[7], de Round Table on Responsable Soy (RTRS)[8], de Task Force Duurzame Palmolie (TFDP)[9], de Round Table on Sustainable Palm Oil (RSPO)[10] en andere verbanden die zich bezighouden met het versterken van de concurrentiepositie van hun leden onder het mom van duurzaamheid.
Zo voeren enkele tientallen maatschappelijke organisaties in Europa aktie tegen het misleidende label voor ‘verantwoorde’ soja van de Ronde Tafel voor Verantwoorde Soja (RTRS), Deze coalitie van grote bedrijven en een paar maatschappelijke organisaties – die wordt gesteund door het Initiatief Duurzame Handel – heeft belang bij de uitbreiding van de sojateelt en -distributie. De RTRS zal binnenkort een label lanceren voor soja die ze duurzaam of verantwoord noemt. Maar dit label maakt geen einde aan ontbossing, verdrijving van kleine Zuidamerikaanse boeren van hun land, aantasting van de gezondheid van lokale bewoners door gif en veel meer nadelige gevolgen van de soyateelt. Volgens de critici leidt de inzet van de RTRS de aandacht af van echte oplossingen voor de problemen die met de grootschalige teelt van soja gepaard gaan [11]. Ze roepen supermarkten op geen producten te verkopen waarin ‘verantwoorde’ soja is verwerkt [12].
Ontbossing en palmolie
Evenzeer worden de duurzaamheidsclaims van de palmolie-coalitie [9] afgewezen. Een voorbeeld. Volgens Greenomics Indonesia, een NGO die zich richt op bosbouw, palmolieplantages en mijnbouwkwesties, zouden bedrijven als Nestlé and Unilever moeten worden geboycot totdat ze daadwerkelijk hun gehele palmolieaanvoer duurzaam hebben gemaakt. Nu is er nog steeds sprake van massale ontbossing en milieudestructie in Indonesië door hun toedoen.
Er is ook sprake van een politiek agenda om bedrijven groen te wassen door ze te helpen aan een duurzaamheidscertificaat in 2015. Zo is het bedrijf Golden-Agri Resources (GAR), weer opgenomen in de RSPO nadat het er eerder uit was gegooid wegens de enorme schade die het aanbracht aan het oerbos. Het lijkt erop dat deze rehabilitatie – onder “coaching” door de Britse liefdadigheidsinstelling The Forest Trust – is ingezet ten gunste van papiermagnaat Asia Pulp & Paper (APP). APP wil via overname van GAR een graantje mee pikken van de lucratieve palmoliemarkt. Greenomics Indonesia vindt het hoogst onwaarschijnlijk dat GAR nu ineens wel milieuvriendelijk bezig zou zijn. En toekomstig eigenaar APP staat bekend om jarenlange (illegale) ontbossing, de vernietiging van habitats van dieren, en mensenrechtenschendingen… [13] Voor andere aanklachten over groenwassen door de RSPO, zie noot [14].
Bitter Fruit
Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen publiceerde begin dit jaar een rapport [15] over groente en fruit dat te koop is bij de supermarkten van (ondermeer) Ahold. De arbeidsomstandigheden bij de productie van mango’s in Peru, boontjes, aardappelen en druiven in Egypte, ananassen in Costa Rica, bananen in Ecuador, druiven in Zuid-Afrika en mandarijntjes in de Israëlische nederzettingen zijn zeer slecht. En het is dus niet vol te houden dat deze producten duurzaam zijn. Ahold – dat een IDH-lid is – zal dus betere regels en controle moeten toepassen en (meer) druk op de toeleveranciers en overheden in de productielanden moeten uitoefenen om zijn duurzaamheidsclaims hard te kunnen maken.
GMO push
De internetaktiegroep AVAAZ roept op om te protesteren tegen het besluit van de Europese Commissie om het verbouwen van genetisch gemodificeerde (GMO) gewassen toe te laten binnen de EU. De commissie is gezwicht voor de lobby van een klein aantal GMO-ondernemingen en heeft de 60% Europeanen genegeerd die vinden dat we eerst de feiten moeten kennen voordat we voedsel gaan verbouwen. Want GMO kan een bedreiging voor onze gezondheid en het milieu vormen. aldus AVAAZ. Het gaat om de besmetting van natuurlijke gewassen en het milieu, de impact op het klimaat door een buitensporige behoefte aan bestrijdingsmiddelen, de vernietiging van de biodiversiteit en de plaatselijke landbouw, en de gevolgen van GMO-voedsel op volksgezondheid.
AVAA en andere organisaties hebben inmiddels al de benodigde 1 miljoen handtekeningen verzameld om een “Europese Burgerinitiatief” te vormen. Daarmee kunnen ze beleidsvoorstellen doen richting de Europese Commissie om te proberen de invloed van de lobbyisten te stoppen [16]. Nu wordt ingezet op 1,5 miljoen ondertekeningen om het effect te versterken. Tekenen kan op http://www.avaaz.org/nl/eu_gmo
EU schraapbeleid
Greenpeace haalde onlangs een paar West-Afrikaanse vissers naar Brussel om aandacht te vragen voor het leegvissen van de kustwateren door grote, goed uitgeruste Europese schepen. De impact op de lokale economie en werkgelegenheid, maar ook op de sociale situatie in de vissersdorpen in landen als Senegal, Mauritanië en Kaapverdië is enorm. Sinds de jaren negentig zien de traditionele vissers in West-Afrika hun vangsten sterk teruglopen. Ze moeten nu veel verder uitvaren hetgeen meer brandstof kost en gevaarlijker is. Vaak zijn de netten leeg na terugkomst.
De overbevissing is legaal volgens de handelsakkoorden die de Unie met de Afrikaanse landen afsloot, de zogenaamde partnerschapsovereenkomsten (POV’s).
De Europese schepen krijgen toegang tot de visgronden in ruil voor ontwikkelingsgeld aan de Afrikaanse regeringen. Maar heel weinig van dat geld komt daadwerkelijk ten goede aan de getroffen vissersdorpen. Greenpeace zet zich in voor het aanscherpen van de POV-voorwaarden. De visquota moeten naar een duurzaam niveau teruggebracht worden en de lokale vissersgemeenschap moet betrokken worden bij vangst en verwerking. Er moet ook meer transparantie komen en afgebakende zeereservaten waar alle commerciële activiteiten verboden zijn [17].
De EU werkt nu aan een nieuw visserijbeleid dat in 2013 in werking treedt. Dus een uitgelezen kans voor regering en parlement om zich daadwerkelijk in te zetten voor duurzaamheid [18].
Landje pik
Op vergelijkbare wijze wordt er in Afrika en Azië vruchtbaar land gekoloniseerd en landbouwgrond uitgeput door Europese bedrijven. Een boomende business met ernstige gevolgen voor de lokale bevolking in de betreffende ontwikkelingslanden. De EU laat investeringsfondsen en banken hun gang gaan en treedt nauwelijks op als financieel toezichthouder. Zes Europese NGOs doen voorstellen voor een passende en coherente financiële regulering en supervisie [19]. Weer een initiatief dat door de Nederlandse politiek kan worden gesteund….
Actieve burgers en duurzame consumenten
En de Nederlandse burger? Die kan zich ook inzetten tegen leegvissen, landgrab en vele andere kwalijke en onduurzame praktijken. Er zijn allerlei publiekscampagnes voor een sociaal rechtvaardig en werkelijk duurzaam Europees beleid die actieve steun kunnen gebruiken [20].
Voor de consument is het lastiger om duurzaam in te kopen. Een hele klus om uit te zoeken wat de herkomst is van je voedsel, wat de gevolgen zijn van de productie voor lokale bevolking en arbeiders, en wat de ecologische voetafdruk. Zeker. Maar in elk geval is wantrouwen op zijn plaats waar overheid en ondernemingen de term ‘duurzaam’ in de mond nemen.
En dat gaat heel wat verder dan de benadering door het LEI in haar onderzoek naar de aankoopkeuze van de Nederlandse consument [21]. In het rapport “Denken, doen en duurzame voeding: Verschillen tussen consumenten groepen” dat eind maart werd gepubliceerd [21], beschrijft het instituut zes verschillende groepen van consumenten. Wie zijn die consumenten, wat denken ze en wat doen ze? Bij een van de vragen moesten test-panels schatten welk percentage van de gekochte producten in de volgende categorieen vielen: EKO-keurmerk, Ik Kies Bewust-Logo, Fair Trade-keurmerk, ‘light’ of in de aanbieding [22]. Volgens het LEI staan deze producten respectievelijk voor de voedselwaarden milieuvriendelijkheid, gezondheid, rechtvaardigheid, gezondheid en betaalbaarheid….
Maar wat zegt dat eigenlijk over de realiteit van duurzame armoede, milieudegradatie, verdrijving van inheemse bevolkingsgroepen, uitbuiting en sluipende gezondheidsschade? Het LEI heeft een systeem-bevestigend rapport afgeleverd en laat na om fundamentele vragen te stellen.
Noten:
[1] “Duurzaam Voedsel; Naar een duurzame consumptie en productie van ons voedsel“. Het ministerie van LNV (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) valt tegenwoordig onder het ministerie van EL&I (Economische Zaken, Landbouw and Innovatie).
[2] Tweede Kamer-dossier “Duurzaam voedsel 2011” (bijgewerkt op 7 maart 2011). [De weblink blijkt inmiddels ‘dood’. Relevante info en links zijn: Monitor Duurzaam Voedsel 2011 van de Tweede Kamer en Brief staatssecretaris ELI over Voedingsbeleid (31 532, nr 89) dd 19 juni 2012]
[3] Het IDH is een “publiek-privaat partnerschap, met financiële en inhoudelijke betrokkenheid van de private sector en de overheid, dat actief is in de sectoren cacao, soja, hout, natuursteen, thee, toerisme, katoen en kweekvis. Het doel is om deze internationale productie- en handelsketens, die beginnen in ontwikkelingslanden, duurzamer te maken – duurzaam met aandacht voor mens, milieu en economie (people, planet, profit)” (Uit: BUZA/OS-Brochure “Publiek-Private Partnerschappen, 10 voorbeelden voor het behalen van de Millennium Ontwikkelingsdoelen” van september 2010. Ook via een andere weg kan er nog veel subsidiegeld naar de bedrijven stromen, zie: “Notitie ‘Green Deal‘”, van 1 april 2011. Dit gaat ondermeer over het financieren van duurzame energie en/of energiebesparing in de glastuinbouwsector. Verder meldde het Financieel Dagblad op 1 maart dat een aantal grote bedrijven (o.a. uit de industrie) lobbyen voor een “duurzaam financieringsfonds van 5 miljard euro” ten behoeve van het tot “uitvoering brengen van nationale en internationale energiebesparingsdoelstellingen”. Zie: hier.
[4] (Voorlopig) verslag algemeen overleg vaste kamercommissie voor EL&I over Duurzaam voedsel – Voedingsbeleid, op 13 januari 2011.
[5] “Twintig miljoen euro voor verduurzaming soja- en palmolieproductie,” Productschap Margarine, Vetten en Oliën, van 9 december 2010.
[6] “Interview met Ben Knapen“.
[7] IDH. Op 11 april was er een seminar van het IDH en MVO, getiteld “Sustainable Sourcing Soy & Palm Oil“.
[8] RTRS.
[9] TFDP. De Task Force Duurzame Palmolie streeft erbaar dat “uiterlijk eind 2015 alle voor de Nederlandse markt bestemde palmolie duurzaam” is. Voor meer info over deze coalitie, zie: “Task Force zet eerste stap op weg naar 100% duurzame palmolie – Merken margarine industrie schakelen al in 2011 over,” 12 april 2011.
[10] RSPO.
[11] “Stop het ‘groenwassen’ van foute soja! Teken de petitie aan supermarkten (ook: animatiefilmpje),” Supermacht, 30 maart 2011.
[12] Soja is basis voor veevoer, vleesvervangers, plantaardige olie en biobrandstof. In ruim de helft van alle supermarktproducten zit soja, aldus de IDH..
[13] “Seeing Green: Giant Firms on Crooked Path to Meet 100% Sustainability Goals,” 14 april 2011.
[14] – “Greenpeace protests Finnish company’s palm oil purchases,” 15 april 2011.
– “Duurzame certificering palmoliegigant opgeschort na klacht Milieudefensie,” Milieudefensie, 6 april 2011 en “Milieudefensie dient klacht in tegen ‘greenwashing’ palmoliegigant,” Milieudefensie, 22 maart 2011.
– “The Sustainability Lie – A film about the dirty palm oil business,” Regenforest Coalition, 10 november 2010 en “Palmölkonflikt in Kolumbien: Bauern wollen zurückkehren,” Rettet den Regenwald, 1 april 2011.
[15] “Bittere bijsmaak van fruit bij Albert Heijn – SOMO-onderzoek onthult slechte arbeidsomstandigheden bij productie van verse groente en fruit,” 6 januari 2011 . Zie ook “Pact van de Stilte – ‘Slavernij’ in Spaanse groenteteelt – Duurzaamheid Nederlandse supermarkten schiet tekort,” KRO Reporter , 26 maart 2011 (link naar uitzending: hier) .
[16] “Kweken Gentech-gewassen in Europa dreigt toegestaan te worden,” AVAAZ, 18 maart 2011. Zie ook: “Romania seeks EU OK to grow genetically modified soy beans from 2012,” Romania Insider, 7 april 2011 en “Biotech Diplomacy: how US embassies are pushing GMOs throughout Europe,” Food & Water Watch Europe, 8 mei 2009.
[17] “Afrikaanse vissers luiden noodklok in Nederland,” Viswijzervisniet (be), 4 april 2011 en “Europa vist Afrikaanse kustwateren leeg,” IPS, 13 april 2011.
[18] De weg die door de Unie is ingeslagen is vooral een soort ‘eigen bedrijven eerst’-strategie. Het nieuwe handels- en investeringsbeleid, de ‘Trade, Growth and World Affairs’-strategie gaat uit van economische groei en een ondernemersgerichte agenda. Het zal de sociale, economische en ecologische crisis versterken voor zowel de meerderheid van de Europeanen als voor de bevolking van ontwikkelingslanden. Zie: “Nieuw EU handelsbeleid vergroot armoede in ontwikkelingslanden en versterkt crisis,” VoorWie, 24 november 2010.
[19] Zie: “The Vultures of Land Grabbing – The involvement of European financial companies in large-scale land acquisition abroad,” BWP, CRBM, CCFD, EURODAD, GLOPOLIS en WEED, 25 juni 2010. Meer hierover op Regulate Finance for Development. [Deze link is inmiddels ‘dood’. Relevante info in “Towards a global financial system fit for development” van het CRBM (jan. 2012)]
[20] Bijvoorbeeld op gebied van landbouw of buitenlandse investeringen. Zie daarvoor: “Platform Andere Landbouw presenteert reactie op voorstellen GLB 2014-2020,” PAL, 14 maart 2011, “Teken voor een eerlijk EU investeringsbeleid!,” ABC, 16 februari 2011 en “No to the EU-Colombia/Peru FTA Ratification – Colombian Activists in Europe in March and April,” S2B Network.
[21] “Denken, doen en duurzame voeding“. Het rapport bevat aanbevelingen hoe de Nederlandse overheid het best duurzame consumptie kan stimuleren. Zie ook: “Duurzame voeding promoten door gerichte benadering,” LEI, 23 maart 2011.
[22] Paragraaf 4.2, pagina 34.
(verkorte weblink: https://www.supermacht.nl/?p=417)