(20 december 2006 – update 210713) De vier grote supermarktketens in het Verenigd Koninkrijk staan klaar om honderden nieuwe winkels te bouwen buiten de bebouwde kom van rurale gemeenten. De Britse regering steunt hen en wil begin 2007 de nodige ‘hindernissen’ in wet- en regelgeving opruimen. Daaronder is de ‘noodzakelijkheidstoets‘ die lokale bestuurders kunnen gebruiken voor sociaal en milieukundig duurzaam beleid en voor bescherming van de (kleinschalige) winkelfunktie in dorps- en stadscentra. Volgens deskundigen leidt het voorgenomen regeringsbeleid tot een ‘superwinkel-explosie’ zoals Wal-Mart in de VS ontketende, en tot het opnieuw toeslaan van de verpaupering.
(door Rob Bleijerveld)
In de jaren ’90 werd duidelijk hoe schadelijk de versoepeling van de Britse Ruimtelijke Ordening wetgeving in de jaren ’70 en ’80 is geweest. Deze deregulering was (mede door de regering-Thatcher) ingezet na de ineenstorting van de industriesector in bepaalde delen van het land en de daarmee gepaard gaande toename van de werkloosheid. De ‘golf’ van supermarkt-nieuwbouw buiten de bebouwde kom van rurale gemeenten die dat tot gevolg had, veroorzaakte een grote toename van autoverkeer (en dus CO2-uitstoot), de verpaupering van winkelstraten in veel dorpen en steden, de ineenstorting van de lokale voedselproductie, en een toename van de uitsluiting van armen.
Ontwikkelingsplanning
De deregulering op gebied van regionale ontwikkeling werd in het midden van de jaren ’90 echter een halt toegeroepen door de toenmalige (Conservatieve) staatssecretaris voor milieuzaken, John Gummer. In 1997 kamen er richtlijnen voor ontwikkelingsplanning [1] om stadscentra te beschermen tegen ongelimiteerde bedrijfsontwikkeling buiten de bebouwde kom. In 2005 volgde de ‘Planning Policy Statement 6’ (PPS6) die lokale bestuurders oplegde om de bouw van nieuwe winkels te beperken tot de dorps- en stadscentra, en de bouw ervan buiten de bebouwde kom alleen toe te staan voor zover daartoe de noodzaak aantoonbaar was en de schadelijke gevolgen beperkt zijn.
Hoewel de invoering van PPS6 de bouw van grote ‘weidewinkels’ niet helemaal had kunnen voorkomen en enige ruimte liet voor de bouw van grote supers aan de randen van stadscentra, zetten lokale en landelijke campagnegroepen en belangenorganisaties [2] in op de versterking van dit instrument ten behoeve van een duurzame ontwikkeling van dorpen en kleine steden. Een bruikbaar PPS6-onderdeel – dat nu onder vuur ligt – is de noodzakelijkheidstoets waarmee lokale bestuurders de bouw van nieuwe supermarkten kunnen tegenhouden [3].
Concurrentie in plaats van duurzaamheid
Jarenlang hebben de voormalige bewindslieden John Prescott (Regionale Ontwikkeling) en Nick Raynsford (Planning and Local Government) de pogingen van het ministerie van Financiën om het PPS6 onder uit te halen, tegen gehouden. Financiën – dat onder leiding staat van Gordon Brown, de beoogde opvolger van Blair – en dat op zijn beurt jarenlang werd belobbied door ASDA (een dochteronderneming van de Amerikaanse gigant Wal-Mart [4]), ziet zijn kans nu echter schoon.
Begin december 2006 kwam een rapport uit van de econoom Kate Barker [5] waarin ze namens het ministerie een aantal aanbevelingen doet voor het wegnemen van ‘belemmeringen voor economische ontwikkeling’ (lees: van grote bedrijven). Volgens Barker moet er vrij baan zijn voor concurrentie tussen bedrijven en kunnen lokale bestuurders de ontwikkeling in hun gemeenten sturen met het instrument van de ’town centre impact assessment’. In maart zal de Britse regering een wetsvoorstel indienen op basis van deze aanbevelingen [6].
Lokale campagnes tegen opmars supers
De tegenstanders zijn echter vast besloten door te gaan met hun strijd tegen dit neo-liberale beleid en roepen in het hele land op om daar waar mogelijk op lokaal niveau te proberen de opmars van de supers te stoppen.
Ook probeert men invloed uit te oefenen op een lopend onderzoek door de Competition Commission on the Retail Market naar misbruik van prijsbeleid, oneerlijke concurrentie en het ontduiken van planningsbesluiten door de supermarktbranche. In 2000 adviseerde deze commissie om de grote supmarktketens een gedragscode op te leggen, maar deze Code of Practice werd te zwak bevonden. De Commissie komt rond deze tijd met de eerste, voorlopige bevindingen en zal naar verwachting in oktober 2007 definitief verslag uitbrengen [7].
“Big Box”- zwendel
Een van de organisaties die zich met deze kwestie bemoeit, is het Amerikaanse Institute for Local Self Reliance (ILSR) dat samenwerkt met de in London gevestigde New Economics Foundation. Ze staan een “sociaal verantwoordelijk” kapitalisme voor en zetten in op de herleving van lokale economieën. In de VS heeft het ILSR ruim 200 steden en dorpen geholpen om geplande grootschalige supermarktbouw buiten de deur te houden.
ILSR-onderzoekster Stacy Mitchell bracht onlangs een boek uit – “The Big-Box Swindle” [8] – waarin ze aangeeft welke dramatische sociale gevolgen de supermarktketens hebben gehad op de Amerikaanse bevolking. De bouw van het overgrote deel van de grote supermarkten was volgens haar niet bedoeld om te voldoen aan de toegenomen behoeften van de consument, maar om het roofdier dat de supermarktketen is elke mogelijkheid te bieden zoveel mogelijk afzetmarkt van concurrenten af te pikken. Deze bedrijven overspoelen de markt bewust met een overmatig aantal oppervlaktemeters aan winkelruimte niet alleen om de consument zoveel mogelijk dollars afhandig te maken maar vooral om de kleinere concurrent onderuit te halen.
“Big-box” is een Amerikaans eufemisme voor de grote “winkelblokken”. Velen daarvan – nu leeg en verlaten – ontsieren samen met de bijbehorende, inmense parkeerterreinen het Amerikaanse landschap. Ondertussen moeten nog meer bossen en moerasgebieden wijken voor weer nieuwe grootwinkelprojecten…. “This is the blueprint for how Tesco, Asda, and others, want to transform the UK, and much of the world,” aldus Mitchell.
Noten:
[1] Voor meer over de verschillende Planning Policy Statements (PPS), zie hier. Volgens deze website worden de Planning Policy Guidance Notes en de Planning Policy Statements door de regering opgesteld na publieke consultatie. Ze bevatten richtlijnen voor de voorbereiding van ontwikkelingsplannen door lokale bestuurders en ambtenaren, en geven aan wat de relatie is met ander beleid dat een rol speelt bij ontwikkeling en landgebruik.
[2] Het gaat hierbij bijvoorbeeld om: The New Economics Foundation, Friends of the Earth UK, Association of Convenience Stores, Tescopoly, Town and ountry Planning Association en Corporate Watch.
[3] Dit staat de bouw van grote supers en ‘mals’ alleen toe indien er te weinig winkeloppervlakte is, gemeten naar het aantal inwoners in het gebied.
[4] De anderen zijn: Tesco, J. Sainsbury en WM Morrison.
[5] “Planning Review on Land Use, Final Report – Recommendations” (door Kate Barker, december 2006). Het Barker rapport heeft niet alleen betrekking op de nieuwbouw van supermarkten maar bijvoorbeeld ook op die van kerncentrales en vliegvelden, en op landspeculatie. Zie: “Planning – Defend your rights in the planning system” van FOE UK (niet meer online).
[6] Titel: “White Paper on Planning”.
[7] Meer hierover bij Competition Commission/’Groceries Market Inquiry’ (nu: Competition and Markets Authority (CMA)); Friends of the Earth (niet meer online); De Association of Convenience Stores (niet meer online); en Breaking The Armlock (niet meer online).
[8] De volledige titel is: “Big-Box Swindle: The True Cost of Mega-Retailers and the Fight for America’s Independent Businesses” (bij Beacon Press, 2006). Zie ook hier.
Bronnen:
– “Planning”, Tescopoly, december 2006 (niet meer online beschikbaar).
– “Supermarkets gear up for building spree”, door Nick Mathiason in The Observer van 10 december 2006
– “Return of the free marketeers”, The Guardian van 6 december 2006.
– “Response to the Barker Review of Land Use Planning – Interim Report”, FOE UK, augustus 2006 (niet meer online).
– “Barker Planning Review will undermine local democracy warns Friends of the Earth“, FOE UK van 4 december 2006 (niet meer online, maar zie dit Guardian-artikel).
– Calling the shots – How supermarkets get their way in planning decisions,¨ Friends of the Earth, 23 januari 2006.
(verkorte weblink: https://www.supermacht.nl/?p=58)